تعیین مقدّرات در شب قدر با اختیار انسان چگونه سازگاری دارد

به گزارش نیمه پر، متن زیر پاسخ به سوالاتی درباره شب قدر است که مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی در اختیار ما گذاشته است:

تعیین مقدّرات در شب قدر با اختیار انسان چگونه سازگاری دارد؟

شب قدر به این جهت “قدر” نامیده شده که جمیع مقدّرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین مى شود، شاهد این معنى سوره دخان است که مى فرماید: « إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهٍ مُّبَارَکَهٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ * فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ » “ما این کتاب مبین را در شبى پر برکت نازل کردیم، و ما همواره انذار کننده بوده ایم، در آن شب که هر امرى بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین مى گردد. “(۱)

این بیان هماهنگ با روایات متعددى است که مى گوید: در آن شب، مقدّرات یک سال انسان ها تعیین مى گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر، در آن لیله مبارکه تفریق و تبیین مى شود.

البته این امر هیچ­گونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسئله اختیار ندارد، چرا که تقدیر الهى به وسیله فرشتگان بر طبق شایستگی ها و لیاقت هاى افراد و میزان ایمان و تقوى و پاکى نیّت و اعمال آنها است.

یعنى براى هر کس آن چیزی را مقدر مى کنند که لایق آن است، یا به تعبیر دیگر زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده، و این نه تنها منافاتى با اختیار ندارد، بلکه تأکیدى بر آن است.(۲)

با توجه به اختلاف ساعت در کره زمین، آیا شب قدر در جاهای مختلف می تواند متفاوت باشد؟ اگر اینگونه باشد پس با آیات قرآن تناقض دارد؟

در خصوص این امر پاسخ های گوناگونی داده شده، مثلا می توان گفت از آن جا که شب عبارت است از تاریکی و نرسیدن نور خورشید به آن قسمت از کره زمین که رو به روی خورشید قرار ندارد. و چون تاریکی همراه با گردش زمین در حرکت است و یک دوره کامل آن در بیست و چهار ساعت انجام می ‏شود، ممکن است شب قدر یک دوره کامل شب در تمام نقاط کره زمین باشد؛ یعنی مدت بیست و چهار ساعت تاریکی که تمام نقاط زمین را زیر پوشش قرار می ‏دهد، که آغاز آن از یک نقطه فرضی روی کره زمین شروع می‏شود و در همان نقطه پایان می‏ گیرد.(۳)

بنابراین هیچ اشکالی وجود ندارد که شب قدر در دو منطقه با یک روز یا یک شب متفاوت باشد. اتفاقا این امر با روایاتی که تاکید می کند. فضیلت روز قدر (روزی که بعد از شب می آید) هم مانند شب قدر است تا حدودی تأیید می شود، زیرا وقتی برای ما شب قدر پایان یافته، هنوز برای مردم منطقه دیگری از زمین شب قدر پایان نیافته است.

علامه مجلسی در همین رابطه می نویسد: «البته عمل و عبادت که در روز قدر واقع مى‏ شود با اینکه تقدیر در شب قدر است منافات با ارزش آن ندارد چون در اخبار وارد شده که روز قدر هم در ارزش مانند شب قدر است». (۴)

پی نوشت ­ها:
۱-دخان (۴۴) ٰ آیات ۳ و ۴٫
۲-ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، قم، دفتر انتشارات جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ه.ش، جلد ۲۷ صفحه ۱۸۸٫
۳- ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش، ج ۲۷، ص ۱۹۲، با اندکی تصرف.
۴- علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسه الوفاء بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ ه ق ، ج ۶۸، ص ۲۱۹٫

مشرق/