به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» صنایع دستی، گنجینه‌ای نفیس از فرهنگ، هنر و تمدن هر سرزمین است که نه تنها بازتابی از تاریخ و هویت یک ملت به شمار می‌رود، بلکه ظرفیتی بی‌بدیل برای توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی نیز محسوب می‌شود.
استان مازندران با پیشینه‌ای غنی و طبیعت سرشار، از دیرباز مهد انواع هنرهای دستی بوده است؛ هنرهایی که ریشه در زندگی و باورهای مردمان این دیار دارند و با دستان پرتوان صنعتگران، از دل خاک، چوب و الیاف طبیعی، جان می‌گیرند. اما در سال‌های اخیر، این صنعت دیرینه با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم کرده است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مشکلات بازاریابی و فروش، تامین مواد اولیه، و عدم برندسازی مناسب اشاره کرد.
در آستانه روز جهانی صنایع دستی، گفتگویی با حسین ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران، داشته‌ایم تا ضمن بررسی آخرین وضعیت این صنعت کهن در استان، به فرصت‌ها و تهدیدات پیش روی آن بپردازیم و از برنامه‌های مسئولان برای احیا و رونق دوباره این میراث ارزشمند مطلع شویم.
احیای صنایع دستی مازندران؛ از ثبت ملی تا چالش‌های پیش‌رو
حسین ایزدی در گفتگو با خبرنگار بلاغ به تشریح چالش‌ها و فرصت‌های موجود پرداخت و با بیان اینکه روز بیستم خرداد به‌عنوان روز جهانی صنایع‌دستی، فرصتی مغتنم برای پاسداشت هویت و فرهنگ ایرانی اسلامی ماست؛ گفت: صنایع‌دستی این منطقه نه‌تنها مهر اصالت ملی بلکه مهر اصالت یونسکو را نیز دریافت کرده‌است؛ این افتخاری برای تمام مردم مازندران است.
وی با اشاره به اینکه برخی از صنایع دستی استان در آستانه نابودی قرار داشتند، اظهار کرد: با اتخاذ تمهیدات و ورود به این رشته‌ها، صنایع دستی چندین و چند صد ساله در استان احیا شدند.
فرصت‌ها و چالش‌های بازار
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران، با اشاره به نوسانات ارزی و گرانی کالاهای چینی، گفت: بازار صنایع دستی بومی داغ شده است و صنعتگران باید از این فرصت استفاده کرده و با ارتقای کیفیت، سهم حداکثری از بازار را به خود اختصاص دهند.
حل مشکل تامین مواد اولیه و برندسازی
ایزدی به حل یکی دیگر از مشکلات صنعتگران، یعنی تامین چوب برای فعالان کار با چوب اشاره کرد و گفت: با رایزنی‌های انجام شده، چوب صنایع دستی از لیست قاچاق خارج شده و بسته به نیاز هر شهرستان در اختیار فعالان قرار گرفته است.
وی همچنین خبر از شناسنامه‌دار شدن نزدیک به ۴۰ رشته صنایع دستی و برندسازی آن‌ها داد و افزود: ما تولیدکنندگانی داشتیم که سال‌ها بدون دارا بودن شناسنامه و ثبت برند فعالیت می‌کردند که با شناسایی و ثبت این افراد و رشته‌ها، این مشکل برطرف شد.
قیمت‌گذاری، ضعف بزرگ در بازار
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران عدم قیمت‌گذاری جامع و حساب‌شده را یکی دیگر از مشکلات این صنعت دانست و تصریح کرد: با وجود فاخر و ارزشمند بودن صنایع دستی، نمی‌توان هر قیمتی را روی آن گذاشت. برای رقابت در بازار، باید هم کیفیت کار را بالا برد و هم قیمت را به نحوی تعیین کرد که خریدار تمایل به خرید آن محصول را پیدا کند.
مدیرکل گردشگری مازندران از احیای رشته «کوب‌بافی» که یکی از رشته‌های منسوخ شده در استان بود، خبر داد و گفت: در حال حاضر نزدیک به ۹ هزار نفر در سطح استان دارای کارت شناسایی صنایع دستی هستند و مشغول به فعالیت‌اند.
ایزدی به تلفیق هنر و علم در صنایع دستی اشاره کرد و افزود: با همکاری اساتید دانشگاهی و استفاده از تجربیات علمی و طراحی به‌روز آن‌ها، در ارتقای کیفی محصولات صنایع دستی تلاش می‌کنیم.
وی تاکید کرد: از نمدمالی و لاکتراشی گرفته تا چادرشب‌بافی، همه و همه بیانگر اصالت فرهنگی و ریشه‌دار بودن هنر در میان مردم این دیار است.
مدیرکل صنایع دستی مازندران با بیان اینکه ما خود را مدیون این مردم می‌دانیم و وظیفه داریم برای پاسداشت این فرهنگ اصیل تلاش کنیم؛ گفت: بیش از ۷۵ جشنواره و رویداد فرهنگی در سطح استان طی سال‌های اخیر، شناسایی شده است که نشان از پویایی فرهنگ، هنر و خلاقیت و ظرفیت‌های فراوان این دیار دارد.
تجاری‌سازی؛ حلقه مفقوده صنایع دستی
ایزدی ضمن تاکید بر اهمیت تجاری‌سازی، برندسازی و ارتقای بسته‌بندی به عنوان حلقه مفقوده در صنایع دستی، بر این باور است که بدون تجاری‌سازی اصولی و بسته‌بندی مطلوب، زحمات هنرمندان به هدر خواهد رفت و صادرات صنایع دستی باید در بسته‌بندی‌های مناسب و مطابق سلیقه بازارهای هدف صورت گیرد.
وی به تدوین قانونی برای حمایت متمایز از هنرمندان دارای مهر اصالت ملی اشاره کرد که شامل تسهیلات کم‌بهره، معافیت‌های مالیاتی و صادراتی، و غرفه‌های رایگان در نمایشگاه‌ها خواهد بود.
مدیرکل صنایع دستی مازندران همچنین به نقش تجارت الکترونیک در بهبود فروش محصولات صنایع دستی اشاره کرد و گفت: در حال حاضر چندین شرکت استان دارای مجوز در زمینه بازار الکترونیکی صنایع دستی در سطح کشوری و بین‌المللی فعال هستند.
ایزدی در ادامه سخنانش تاکید کرد: برای رفع چالش‌های کهنه صنایع دستی، ایجاد شرکت‌های هلدینگ و اسپانسر برای تامین مواد اولیه و بازاریابی محصولات ضروری است تا دغدغه‌های فروش از دوش هنرمندان برداشته شود.
وی با اشاره به آسیب‌ها و چالش‌های پیش‌روی رشته‌های صنایع‌دستی در این استان گفت: ۱۶ رشته صنایع‌دستی در این استان در حال منسوخ‌شدن هستند. برخی از این رشته‌های صنایع‌دستی مازندران شامل لاکتراشی، حصیربافی، کوب‌بافی، گِلیج، گلیم، نمدمالی و چادرشب‌بافی است که وضعیت خوبی ندارند و در حال از بین‌رفتن هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مازندران ادامه داد: تعداد رشته‌های صنایع‌دستی شناخته‌شده در کشور ما به تعداد ۲۵۶ رشته است که هنرمندان در هر یک از آن‌ها در نقاط مختلف استان‌ها مشغول فعالیت هستند. از این تعداد رشته صنایع‌دستی موجود و فعال در کشور، ۸۷ رشته در استان مازندران فعال است و هنرمندان در این عرصه فعالیت می‌کنند.
ایزدی خاطرنشان کرد: در حال حاضر بیش از ۵۰۰ فروشگاه، تولیدات صنایع‌دستی را در مازندران عرضه می‌کنند و به فروش می‌رسانند.
وی تعداد هنرمندان صنایع‌دستی دارای پروانه تولید از اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مازندران را ۱۲ هزار نفر اعلام کرد و گفت که از این تعداد حدود هشت هزار نفر فعال و در این عرصه فعالیت می‌کنند و مابقی افراد، صنایع‌دستی را به‌عنوان شغل ثانویه خود محسوب می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مازندران در پایان گفت: در حالی صنایع‌دستی مازندران از این ظرفیت خوب و مستعد تولید برخوردار است که آن‌چنان‌که باید و شاید در زمینه صادرات به حق مطلب نرسیده است که بخشی از آن به کم‌و‌کاستی‌هایی در بازاریابی برمی‌گردد.
نظرات کارشناسان و راهکارهای پیش‌رو
عیسی‌زاده، کارشناس صنایع دستی استان مازندران نیز در گفتگو با خبرنگار بلاغ، قیمت‌گذاری صنایع دستی را یکی از ضعف‌های بزرگ برشمرد و بر لزوم تشکیل اتحادیه برای تعیین نرخ مصوب تاکید کرد.
وی همچنین بر گره خوردن رشته‌های صنایع دستی با مراکز دانشگاهی و فعال‌سازی رشته‌های مهارت‌محور در دانشگاه‌ها تاکید کرد و خواستار بازگرداندن برخی رشته‌های حذف شده نظیر جوراب‌بافی و اضافه کردن رشته‌هایی مانند حصیربافی در این مراکز شد.
این کارشناس صنایع دستی در مازندران، همچنین بر به‌روز کردن تولیدات سنتی به مدرن برای تطابق با سلیقه بازار امروز تاکید کرد.
لزوم معرفی ظرفیت‌ها تا جلوگیری از واردات
حسن ذاکریان‌امیری نیز در گفتگو با خبرنگار بلاغ با اشاره به فعالیت ۷۰۰ نفر در حوزه تولیدات صنایع دستی در این شهرستان گفت: با توجه به افزایش تمایل مردم به استفاده از ظروف چوبی صنایع‌دستی، لذا هر میزان در تولیدات چوبی صنایع دستی به سمتی حرکت کنیم که این تولیدات در خدمت مردم باشد و مصرفی باشد، بهتر می‌توان این تولیدات صنایع دستی را از ماهیت زینتی به ماهیت مصرفی تبدیل کرد.
وی افزود: این رویکرد موجب خواهد شد تا این تولیدات چوبی صنایع‌دستی را جایگزین تولیدات ماشینی کنیم که هم برای فعالان این حوزه، ایجاد درآمد زایی خواهد داشت و هم در ایجاد اشتغال، موثر خواهد بود.
رئیس انجمن کارگری صنایع دستی شهرستان بابل، خاطرنشان کرد: با معرفی صنایع دستی چوبی مازندران به مردم ایران و نیز کشورهای منطقه و دنیا می‌توانیم این پیام را مصادره کنیم که ما توانایی چنین تولیدات مصرفی خانواده‌ها را از دل طبیعت و مواد ابتدایی پیرامون داریم که می‌تواند در سبد خرید امروز جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.
این تولید کننده صنایع چوبی در استان مازندران، واردات صنایع دستی چوبی را تهدید جدی برای فعالان و تولید کنندگان این حوزه برشمرد و تصریح کرد: واردات کالاهای چوبی صنایع‌دستی، مضاف بر اینکه سبب خروج ارز از کشور خواهد شد، به فعالان این صنعت نیز لطمه جدی وارد می‌کند و آنان را دلسرد خواهد کرد.
کلام پایانی
به گزارش بلاغ؛ با توجه به این توضیحات، می‌توان گفت که صنایع دستی مازندران با وجود پتانسیل‌های فراوان و هنرمندی بی‌نظیر صنعتگران، هنوز هم با چالش‌های اساسی در زمینه بازاریابی، فروش، قیمت‌گذاری و بسته‌بندی مواجه است که امید می‌رود با اقدامات در دست انجام و همکاری تمامی نهادها، این صنعت کهن جایگاه واقعی خود را در اقتصاد و فرهنگ کشور بازیابد.
همانطور که از گفته‌های حسین ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران برمی‌آید، این استان با وجود پتانسیل‌های بی‌شمار و تلاش‌های ارزنده صنعتگران، همچنان در مسیر شکوفایی کامل صنایع دستی با موانعی جدی مواجه است.
از چالش دیرینه بازار فروش و نبود مراکز دائمی عرضه گرفته تا مشکلات تامین مواد اولیه و ضعف در قیمت‌گذاری و برندسازی، همگی نشان از نیاز مبرم به برنامه‌ریزی جامع و همکاری تمامی ذینفعان دارد؛با این حال، امید به آینده با اقدامات مثبتی همچون احیای رشته‌های در حال انقراض، تلفیق هنر و علم، و تمرکز بر تجاری‌سازی و بسته‌بندی، پررنگ‌تر شده است. حمایت از هنرمندان، تسهیل فرآیندهای کسب‌وکار و تغییر رویکرد از فروش سنتی به رویکردهای نوین بازاریابی از جمله تجارت الکترونیک، می‌تواند کلید طلایی برای رونق اقتصادی و احیای کامل این میراث گرانبها باشد.
تردیدی نیست که با هم‌افزایی دولت، بخش خصوصی، دانشگاهیان و خود هنرمندان، می‌توانیم شاهد فصلی نو در تاریخ صنایع دستی مازندران باشیم؛ فصلی که در آن، هنر دستان صنعتگران، نه تنها زینت‌بخش خانه‌ها و موزه‌ها باشد، بلکه به منبعی پایدار برای معیشت و افتخار ملی تبدیل شود.
گزارش: مجتبی قربانی
انتهای پیام/
