خط ساحلی ۷ هزار کیلومتری خزر در طول سالیان متمادی، دستخوش تغییرات زیادی شده و کشورهای اطراف خود را تحت تاثیر قرار داده است؛ دریای خزر با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان است که کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان اطراف این دریاچه واقع شده اند و از مواهب آن بهره‌مند می‌شوند، اما تغییرت اقیلمی طی یک دهه اخیر موجب شده است تا فاصله دریا از ساحل، دور و دورتر شود و این تهدید جدی بعضا مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد قطعا کشورهایی همچون ترکمنستان، روسیه و حتی برخی مناطق قزاقستان که بستر ناحیه کم ژرفای دریایی و منطقه خشک ساحلی آن‌ها از شیب بسیار ملایمی برخوردار است بیشترین آسیب را خواهند دید و کشورهایی مانند ایران و جمهوری آذربایجان که شیب نسبتا تندی در بخش خشک و کم ژرفای خود دارند میزان آسیب پذیریشان کمتر خواهد بود.
بر اساس مطالعه صورت گرفته، آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییر اقلیم است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می گردد و درصورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می شود، کاهش خواهد داشت.
در این مجال برای تشریح وضع موجود به سراغ دو تن از کارشناسان این حوزه رفتیم که در ذیل این مطلب، شرح گفتگو را می‌خوانید:
تغییرات اقلیمی در طبیعت
مهتاب منصوری در گفتگو با خبرنگار حوزه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» در مورد تغییرات اقلیمی اظهار کرد: در مورد تغییر اقلیم نظرات مختلفی وجود دارد، یک نظر این بوده که تغییرات به‌صورت دوره‌ای و چرخی در طبیعت اتفاق می‌افتد و این میزان زمانی که می‌برد، از هزاران سال تا میلیون‌ها سال است.
وی افزود: نظریه دیگر این است که انسان با دستکاری‌هایی که بعد از انقلاب صنعتی بر طبیعت انجام داده، باعث تغییرات بسیار شدیدی شد که هر دو نظریه درست به نظر می‌رسند.
کارشناس تحقیقات جوی مرکز تحقیقات جوی مازندران، گفت: اتفاقاتی که انسان بعد از انقلاب صنعتی رقم زده، به‌صورت فزاینده‌ای باعث تسریع روند طبیعی شده و تغییراتی که رخ داده، سیستم طبیعی را به‌هم زده و سرعت حرکت را بسیار زیاد کرده است.
منصوری ادامه داد: اثر تغییرات اقلیم در همه چیز مشهود است، از طبیعت، محیط‌‌‌زیست، دریاها، سطح آب دریاها گرفته تا کشاورزی، مهاجرت و حتی جنگ‌ها در این مسئله، دخیل هستند.
کارشناس تحقیقات جوی مرکز تحقیقات جوی مازندران عنوان کرد: تغییرات اقلیمی موضوعی است که به امنیت و دفاع ملی مربوط می‌شود و این رسالت را خبرنگاران دارند که این بحث را باز کنند و حساسیت موضوع را تبیین کنند.
منصوری خاطرنشان کرد: دریای خزر دریایی بسته است که از رودخانه ولگا در روسیه تغذیه می‌شود، تغییرات اقلیمی روی این رودخانه اثر گذاشته، چون با گرم‌تر شدن هوا، بارش کمتر و تبخیر بیشتر می‌شود.
وی یادآور شد: در نتیجه، وضعیت کاهش سطح آب در دریای خزر نسبت به دیگر نقاط جهان شدیدتر بوده است.
کارشناس تحقیقات جوی مرکز تحقیقات جوی مازندران افزود: ساخت سدها در روسیه بر روی رودخانه ولگا و کاهش جریان آب ورودی به دریای خزر نیز باعث کاهش سطح آب شده است.
منصوری تاکید کرد: بیابان‌های قراقوم و خلیج قربغاز که در مجاورت دریای خزر هستند، نیز میزان تبخیر را افزایش داده و باعث کاهش تراز آب دریای خزر شده است.
وی گفت: در کنوانسیون‌های جهانی و معاهدات، کشورها را به کربن‌زدایی متعهد می‌کنند تا دما زیاد بالا نرود، کارهایی که بشر انجام داده در تغییرات اقلیمی در دهه‌های اخیر، سرعت زیادی داشته و به نقطه‌ای رسیده‌ایم که آسیب‌ها به صورت زنجیره‌ای به اکوسیستم‌های مختلف وارد می‌شوند.
کارشناس تحقیقات جوی مرکز تحقیقات جوی مازندران بیان کرد: وظیفه ما انسان‌ها این است که در دفاع از طبیعت تمام تلاش‌مان را بکنیم و کمترین آسیب را به سیستم‌ها وارد کنیم.
منصوری تصریح کرد: نظارت بر ساخت و سازها در حاشیه دریای خزر، استفاده از رودخانه‌های تأمین‌کننده آب دریای خزر و مباحث سیاسی با روس‌ها می‌تواند اثرات تغییر اقلیم را بر این اکوسیستم طبیعی کاهش دهد.
کارشناس تحقیقات جوی مرکز تحقیقات جوی مازندران، اذعان کرد: هزینه‌های اقتصادی، هزینه‌های بالا برای اجرای راهکارهای کربن‌زدایی و مدیریت منابع آبی، تغییرات سریع، تسریع روند تغییرات اقلیمی که نیازمند واکنش‌های فوری و مؤثر است و آگاهی ناکافی یا همان عدم آگاهی کافی در جوامع محلی که نیاز به افزایش آموزش و اطلاع‌رسانی دارد، از چالش‌های این حوزه محسوب می‌شود.
کاهش سطح تراز آب دریای خزر
کامران نصیر احمدی کارشناس حوزه محیط زیست مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار بلاغ در این باره می‌گوید: با توجه به اینکه طی سالیان اخیر کاهش سطح تراز آب دریای خزر را به میزان ۵۰ سانتی‌متر و تغییرات ۸ دهم، دمای سطح دمای آب را طی یک دهه اخیر داشتیم که این مسئله نشان می‌دهد که تغییرات آب دریای خزر، عوامل موثر متفاوتی را در دل خود دارد.
وی افزود: با توجه به اینکه نزدیک به ۹۰ درصد آب دریای خزر را رودخانه ولگا تامین می‌کند، با توجه به افزایش میزان سدسازی در حوزه ولگا، حجم دبی آب این رودخانه کاهش یافته اما کم شدن این حجم دبی آب، خیلی روی کاهش تراز آب دریای خزر تاثیرگذار نبوده و عوامل دیگری نیز در این امر، دخیل هستند.
این کارشناس حوزه محیط زیست مازندران، خاطرنشان کرد: رودخانه‌های شمالی به غیر از ولگا مثل اورال،کورا و همچنین رودخانه‌های سمت غربی و شرقی و حتی جنوبی در ایران، قاعدتا با توجه به سهم حدود ۱۰ تا ۲۰ درصدی، اثرگذاری‌شان در این اتفاق به مراتب خیلی کمتر است و همه این رودخانه‌ها به شدت دبی آب‌شان پایین آمده است.
محقق و پژوهشگر محیط زیست، ادامه داد: اما نکته مهمی که این سال‌ها در مورد خزر وجود دارد و یک مقدار پیش‌بینی‌ها را برای آینده و احتمال وقوع این اتفاق را سخت می‌کند آن است که این دریا سالیان سال مواجه با پدیده پسروی و پیشروی بوده که پس از گذران یک دوره ۵۰ تا ۱۰۰ ساله دوباره تراز آب باز می‌گردد؛ اما چیزی که در این میان موجب شده است تا این تفسیر را برای این دوره، پیش بینی کرد آن است که میزان تبخیر به واسطه تغییر اقلیم در دریای خزر بسیار زیاد شده است.
نصیر احمدی، گفت: سالانه نزدیک به ۱۰۰۰ میلی متر تبخیر در دریای خزر اتفاق می‌افتد و این عدد یک رقم بسیار بزرگ است و اگر همه کشورهای حاشیه دریای خزر و کشورهایی که حوزه آبریز محسوب می‌شوند نخواهند میزان آب ورودی را مدیریت کنند و یا شرایط آب و هوایی را در کشور خودشان از نظر تغییر اقلیم بر اساس سناریوهای تغییر اقلیمی مدیریت نکنند و یا اگر نخواهند میزان حجم کربنی که به دریا وارد می‌کنند را که باعث گرمایش جهانی می‌شود را مدیریت کنند، عملا آینده خزر یک آینده‌ای قابل پیش بینی خواهد شد که دیگر شاهد پیشروی و افزایش تراز آب نخواهیم بود.
پسروی دریای خزر حدود ۱.۵ متر است
سیدمعصومه بنی‌هاشمی رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر نیز در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی بلاغ، گفت: ما در این زمینه که پسروی چه روندی دارد و در آینده چه خواهد شد می‌توانیم ارائه نظر کنیم اما اینکه این چالش اختصاصا بر هر یک از حوزه‌ها چه اثری خواهد گذاشت در حوزه کارشناسان تخصصی هر بخش است.
وی افزود: در طول یک دهه اخیر میزان پسروی دریای خزر حدود ۱.۵ متر بوده است و این میزان عقب‌نشینی داشته است که باید بررسی شود که بر حوزه‌های مختلف طبیعی، محیط زیست، صنعتی، گردشگری و قسمت‌های دیگر متاثر از این اتفاق در حاشیه دریای خزر چه لطماتی وارد کرده و یا خواهد کرد.
رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر، خاطرنشان کرد: ما برخی از موضوعات ماحصل تحقیقات را به دستگاه‌های مرتبط و متولی گزارش می‌کنیم و در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم تا در تصمیمات و سیاست‌های خود لحاظ کنند.
این محقق و پژوهشگر در حوزه مطالعات منابع آب و دریای خزر، ادامه داد: نکته مهمی که باید بدان توجه داشت ترتیب اثر این تحقیقات و اطلاعات ارائه شده به دستگاه از سوی مدیران در اخذ تصمیمات و سیاست‌ها است تا از لطمات فعلی کاسته و از خسارات آینده، پیشگیری شود.
بنی‌هاشمی اعلام کرد: برخی حوزه‌ها نیازمند آن است که موضوع پسروی را جدی‌تر بگیرند و روی این مسئله به‌عنوان چالش اصلی مدنظر قرار دهند؛ چرا که این معضل، موضوعی نیست که بشود دست روی دست گذاشت و تعلل کرد؛ لذا یکسری آسیب‌ها باید از پیش، تدابیر آن اندیشیده شود و برای آن راهکار پیدا کرد.
به گزارش بلاغ؛ در موضوع پسروی دریای خزر از آن‌جا که ایران در قسمت عمیق دریا قرار دارد، لطماتی که به ما وارد می‌شود به مراتب کمتر از کشورهای دیگری نظیر ترکمنستان و روسیه است و نکته‌ای که وجود دارد آن است که شرایط استقرار واحدهای ما در نواحی شمالی بسیار فشرده و در حال رشد روز افزون است که می‌طلبد برای سال‌های آینده، در اجرای طرح‌های در دست اجرا حتما این موضوعات دیده شود.
شایان ذکر است با توجه به ایجاد اراضی جدید در اثر پسروی دریا طی سالیان آتی، دولت باید از هم اکنون تدابیری بیندیشد تا اگر قرار است طرح‌هایی در این اراضی ساحلی اجرا شود دارای پیوست تغییر اقلیمی باشد تا از تبعات پپشرو تا حد ممکن پیشگیری کند.
گزارش: مجتبی قربانی
انتهای خبر/
