در حال حاضر سازمان شیلات تنها رویه‌ای را که در این حوزه در پیش گرفته، توسعه کمی و اعطای پروانه‌های بهره‌برداری جدید است و این توسعه کمی بدون کوچکترین توجه به آمایش سرزمینی در جریان است؛ این در حالیست که بسیاری از واحد‌های قدیمی این صنعت، امروز به‌دلایل مختلف از جمله آلوده شدن اکثر واحد‌های پرورش ماهی قزل‌آلا به ویروس و به‌دلیل بهای تمام‌شده بسیار بالا یا ورشکسته شده‌اند یا در آستانه ورشکستگی قرار دارند.
از سوی دیگر واردات رسمی بی‌رویه و قاچاق «ماهی تیلاپیا» به کشور عملاً حکم تیر خلاص به واحد‌های پرورش قزل‌آلای کشور را داشته است چرا که واحد‌های تولیدی طی این سال‌ها به‌دلایلی مختلف مانند اعطای مجوز‌های خرد پرتعداد، عدم حمایت جدی و واقعی از سوی شیلات، عدم توجه شیلات به تکنولوژی‌های روز دنیا در این صنعت و بی‌تحرکی مطلق در توسعه کیفی و افزایش بهره‌وری واحد‌های تولید قزل‌آلا، تلفات بسیار بالای واحد‌های تولیدی به‌دلیل آلودگی تخم‌های وارداتی، آلودگی مزارع پرورش ماهی به ویروس‌های خارجی، ناتوانی مالی پرورش‌دهندگان قزل‌آلا از خرید تجهیزات روز دنیا و به‌کارگیری تکنولوژی‌های نوین این صنعت، بهره‌وری بسیار پایین این واحد‌ها به‌دلیل وابستگی به شیوه‌های تولید به‌سبک دهه ۴۰ و … باعث بحرانی شدن وضعیت فعالان این حوزه طی این سال‌ها شده است.
متأسفانه این وضعیت وخیم در پی واردات ماهی تیلاپیا، صنعت پرورش ماهی کشورمان را به لبه پرتگاه برده است و در این شرایط نیز صرفاً شاهد اعطار مجوز‌های جدید به متقاضیان جدید از سوی متولیان امر هستیم!
آقای فلاح، کارشناس و پیش‌کشوت مزرعه‌داری تولید ماهی قزل‌آلا در رابطه با واردات ماهی تیلاپیلا به کشور می گوید: «زمانی واردات ماهی تیلاپیا در کشور کلید خورد که باید پول از کشور چین وارد کشورمان می‌شد؛ از سال ۸۷ به بعد تا ۸۹ این مقدار بالا از ماهی تیلاپیا در شهرستان‌های کشور وجود نداشت و واردات عمده این محصول بعد از سال ۹۲ شدت گرفت. یعنی پول‌هایی که قرار بود از چین وارد کشور شود تبدیل به ماهی تیلاپیا شد به‌عنوان مثال کسانی که سنگ‌فروش بودند و سنگ به چین صادر کرده بودند و می‌خواستند پول را دریافت کنند این ماهی را به‌دلیل سود بالایی که داشت وارد کشور کردند. تنها چیزی هم که باعث فروش این ماهی تیلاپیای چینی در ایران شد، بسته‌بندی آن بود؛ به‌عنوان نمونه ماهی‌های قبلی آن بسته‌بندی مناسب را نداشتند، اما به‌صورت سالم و کامل وارد کشور می‌شد. در مورد رنگ گوشت و بسته‌بندی ماهی تیلاپیا هم باید گفت که رنگ گوشت تیلاپیا این قدر سفید نیست بلکه به آن co۲ و کلر می‌زنند و رنگ گوشت آن‌ها در اصل تیره است ضمن اینکه لک‌های قرمزرنگ روی ماهی نیز بر اثر مواد تغییر کرده و در حقیقت قهوه‌ای‌رنگ بوده است. همچنین به این ماهی در زمان واردات “گلیز” (آب روی ماهی) می‌زنند و تاجران ایرانی این حرکت را برای سود بیشتر انجام می‌دهند که این مسئله نیز مغایر با نظر دامپزشکی انجام می‌گیرد و باید برخورد جدی صورت پذیرد چرا که این گلیز تا حدود ۳۰ درصد (یعنی حدود ۳۰ درصد ماهی تیلاپیای خریداری‌شده توسط مردم را آب تشکیل می‌دهد!) است.»
وی ادامه می‌دهد: «موضوع دیگر در ماهی تیلاپیا بحث سایز آن است؛ ماهی‌های درشت‌تر به آمریکا می‌روند البته آمریکایی‌ها تیلاپیا را از ویتنام وارد می‌کنند و از چین وارداتی را در این رابطه انجام نمی‌دهند همچنین ماهی تیلاپیا در بهترین شرایط مزه‌ای مانند مزه مرغ دارد، اما باید به نوع و محل واردات هم دقت کنیم؛ ببینیم اول چینی‌ها خودشان چه‌چیزی استفاده می‌کنند یا چه غذایی به ماهی‌ها می‌دهند. درباره چرایی وارد کردن ماهی تیلاپیا نیز باید به موضوعات مختلف پرداخت؛ در کشور ما همه چیز به‌عکس شده چرا که در همه دنیا، تیلاپیا ماهی فقرا است، اما در کشور ما اغنیا آن را استفاده می‌کنند چرا که ماهی آپارتمانی محسوب می‌شود!»
فلاح می‌افزاید: «در کشور ما تیلاپیا ماهی آپارتمانی است؛ در حال حاضر خانم‌ها دوست ندارند ماهی پاک کنند و این مهم در روند ورود ماهی تیلاپیا و خرید و فروش آن در کشور اثر گذاشته است. در برخی شهر‌ها مانند بندرعباس شما حتی یک کیلو ماهی تیلاپیا نمی‌بینید بلکه ساکنان این منطقه به طعم و خاصیت ماهی توجه دارند، اما افرادی که در شهروند این ماهی تیلاپیا را می‌خرند فقط می‌خواهند یک نوع ماهی خورده باشند! نباید مردم را به این سمت سوق دهیم که هر چیزی را خریداری کنند بلکه باید به مزه و خاصیت توجه داشته باشند.
ویروس تیلاپیا، کشنده و نابود‌کننده مزارع است
آقای فلاح، کارشناس و پیش‌کشوت مزرعه‌داری تولید ماهی قزل‌آلا در این رابطه می‌گوید: «در حقیقت ماهی تیلاپیا، ژئوپولیتیک جغرافیایی، تغذیه و سیاست ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ ببینید، یک چیزی را جایگزین می‌کنیم، اما از آن طرف منابع خود را نابود خواهیم کرد؛ ویروس تیلاپیا که آمده، کشنده و نابود‌کننده مزارع است که باید دقت شود. متأسفانه ناگهان زحمت و هزینه‌ای انجام شد و سرمایه مملکت را به چینی‌ها دادند و تولید مصرف سرانه را به ۲۰ کیلو تبدیل کردند که باید پرسید چگونه می‌خواهند جواب لازم را ارائه دهند ضمن اینکه با واردات ماهی تیلاپیا بر ذائقه مردم هم اثر گذاشته‌اند یعنی عملاً در آینده مسائل سیاسی‌مان تأثیر دارد؛ باید بدانیم که خیلی چیز‌ها را به‌خاطر ماهی تیلاپیا از دست داده‌ایم.
فلاح ادامه می دهد: «تلاش ما باید در حال حاضر به‌گونه‌ای باشد که ماهی کیلکا را بین مردم جا بیندازیم؛ به‌عنوان مثال ۹۵ درصد مصرف دامی را انسانی کنیم؛ این موضوع باید با آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی انجام شود.»
فرهی ادامه می‌دهد: «در مورد تعرفه‌ها هم تغییرات را شاهدیم مثلاً از نظر اقتصادی تعرفه ماهی تیلاپیای فرآوری‌نشده ۷ درصد است، اما تعرفه تیلاپیای فرآوری‌شده بالای ۴۰ درصد است؛ اینکه چرا ماهی تیلاپیای فرآوری‌نشده با تعرفه ۷ درصد، وارد نمی‌شود، باید بررسی شود. علت این مسئله آن است که ماشین‌آلات فرآوری در کشور وجود ندارد و سایر مشکلات نظیر ضایعات نیز ایجاد می‌شود؛ به‌نوعی مجوز‌ها کار را به‌سمت قاچاق این محصول هم هدایت کرده است ضمن اینکه معتقدیم تیلاپیای موجود در باراز ۱۰ هزار تُن که شیلات می‌گوید، نیست و برای آن سند داریم؛ شما مغازه‌های فروش ماهی را رصد کنید ببینید چه‌مقداری قزل یا تیلاپیا در آن‌ها وجود دارد.»
این مزرعه دار می‌افزاید: متأسفانه در روستا‌ها هم در یخچال بستنی، ماهی تیلاپیا برای فروش وجود دارد؟! که نشان‌دهنده وجود آن در همه فروشگاه‌های کشور است؛ قاچاق سنگینی در این حوزه وجود دارد و مدارک آن را هم در اختیار داریم. به‌عنوان مثال خود کشور چین می‌گوید “۴۳ هزار تن تیلاپیا به ایران فروخته‌ایم”، اما در داخل گفته می‌شود ۱۰ هزار تن واردات ماهی تیلاپیا به کشور داشته‌ایم!»
فرهی می گوید: «باید به مجوز واردات ماهی تیلاپیای چینی و شرایط ورود آن به کشور دقت شود حتی شیلات در پاسخ به این پرسش که چرا واردات تیلاپیا بیش از ۱۰ هزار تُن است تأکید می‌کند که مسئول واردات قاچاق این ماهی‌ها نیست! در حالی که باید بدانیم این جنس‌های قاچاق (ماهی‌های تیلاپیا) از مبادی قانونی وارد کشور می‌شود و باید با افراد خاطی برخورد جدی صورت گیرد.»
تفاوت در تاریخ ورود تیلاپیا‌ها و تاریخ درج برای مشتری
او می گوید: «برای اسید‌های چرب ماهی تیلاپیای وارداتی نیز تحقیقات جامعی صورت گرفته که نمونه بارز آن یک مقاله انگلیسی است که به‌صورت بی‌طرفانه این تحقیقات را انجام داده و تیلاپیا را بدترین نوع ماهی معرفی کرده است. در این تحقیق کارشناسی حدود ۳۰ نوع ماهی تیلاپیا از لحاظ اسید‌های چرب مورد بررسی قرار گرفته اند و در نهایت تأکید شده که ماهی تیلاپیا به‌دلیل سریع‌الرشد بودن و مصرف همه نوع غذا، مشکلاتی را در اسید‌های چرب دارد.»
ایران رتبه دوم مصرف ماهی‌های تیلاپیا در جهان!
فلاح در ادامه می گوید: «آمریکا با ۳۰۰ میلیون جمعیت به‌عنوان نخستین مصرف‌کننده ماهی تیلاپیا در دنیا شناخته شده و البته این کشور ماهی تیلاپیای خود را از چین تأمین نمی‌کند و رتبه دوم بالاترین میزان مصرف نیز به ایران اختصاص دارد؛ در هر صورت باید به نوع جمعیت، تعداد آن و کیفیت محصول نیز توجه شود.»
وی می افزاید: «تیلاپیایی موجود در آمریکا در مکزیک تولید می‌شود و مردم هم آن مصرف نمی‌کنند بلکه غالباً این نوع ماهی در برخی رستوران‌های این کشور و بیشتر به توریست‌ها داده می‌شود. همچنین میزان اقبال مردم یک منطقه به ماهی تیلاپیا هم حائز اهمیت است به‌عنوان نمونه یک نفر ساکن بندرعباس یا بوشهر ماهی تیلاپیا را استفاده نمی‌کند بلکه غالباً کارگران یا مسافران از آن بهره می‌گیرند؛ متأسفانه در شهر‌های غیرساحلی و کلان‌شهر‌هایی مانند تهران ماهی تیلاپیا را بیشتر مصرف می‌کنند و ماهی تیلاپیا در اکثر فروشگاه‌های ما یا حتی در یخچال بستنی روستا‌ها هم دیده می‌شود، اما شما در هیچ یک از فروشگاه‌ها و مراکز خرید کشور‌های اروپایی ماهی تیلاپیا را مشاهده نمی‌کنید!»
فلاح در پایان می گوید: «ببینید! کیفیت ماهی تیلاپیا در برخی کشور‌ها بالاتر می‌رود چرا که غذای گوشتی به تیلاپیا و ماهی‌ها می‌دهند بنابراین کیفیت ماهی چه تیلاپیا و… افزایش می‌یابد که در این رابطه باید پرسید که ما چه تیلاپیایی را از چین وارد می‌کنیم یا به‌دنبال تولید چه نوع تیلاپیایی هستیم.»
