به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» در آستانه سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)، بنیان‌گذار کبیر جمهوری اسلامی ایران گفتگویی داشتیم با حسن خداوردی، جانباز سرافراز هشت سال دفاع مقدس و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی مازندران واحد چالوس که از منظر علمی و تجربی به تحلیل ابعاد شخصیتی، سیره عملی و تأثیرات ماندگار امام خمینی (ره) پرداخته است.
بلاغ: شما به عنوان یک پژوهشگر علوم اسلامی، کدام ویژگی‌های شخصیتی امام خمینی (ره) را برجسته‌تر می‌دانید؟ و امروز چه جنبه‌ای از سیره ایشان می‌تواند برای جامعه ما الگو باشد؟
خداوردی: بی‌تردید امام خمینی (ره) شخصیتی جامع‌الاطراف بودند؛ از شجاعت و حکمت گرفته تا تزکیه نفس، اقتدار معنوی، و ساده‌زیستی. ایشان نه‌تنها یک فقیه و مرجع تقلید برجسته بودند، بلکه صاحب نگرشی عمیق عرفانی، فلسفی و فقهی نیز بودند که توانستند با آن، انقلاب اسلامی را هدایت کنند.در میان این ویژگی‌ها، شجاعت، دشمن‌شناسی و ساده‌زیستی برجسته‌تر است و به‌ویژه برای امروز ما، آموزنده و کارآمد است. جامعه ما امروز بیش از همیشه به الگوهایی نیاز دارد که با صراحت حق را بگویند، در برابر ظلم ایستادگی کنند و در زندگی شخصی‌شان اهل تجمل و رفاه‌زدگی نباشند.
به عنوان نمونه‌ای از شجاعت ایشان، باید به نقل قولی اشاره کنم که عمق بی‌پروایی ایشان را به‌خوبی نشان می‌دهد. پورمقدس، از پزشکان معالج حضرت امام (ره) گفته است که از نظر پزشکی، افراد هنگام ترس دچار ترشح آدرنالین می‌شوند که علائمی چون افزایش ضربان قلب، رنگ‌پریدگی و لرزش به دنبال دارد. اما در تمام سال‌هایی که ایشان نبض امام را زیر نظر داشت ـ حتی در شرایط بحران ـ هیچ نشانه‌ای از ترس یا اضطراب در ایشان مشاهده نشد. این یعنی شجاعت ایشان فراتر از ابعاد روانی، حتی در سطح فیزیولوژیک نیز قابل لمس بود. این خاطره در جلد دوم کتاب برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، صفحه ۲۷۹ آمده است.
بلاغ: امام خمینی (ره) در برابر دشواری‌ها، بحران‌ها و فشارهای دوران مبارزه، چگونه رفتار می‌کردند؟ واکنش ایشان چه ویژگی‌هایی داشت؟
خداوردی: امام خمینی (ره) همواره با صبر، توکل و استقامت در برابر بحران‌ها ایستادگی می‌کردند. ایشان نه‌تنها به‌عنوان یک رهبر سیاسی بلکه به‌عنوان یک مرشد روحی، در سخت‌ترین شرایط روحیه‌ای آرام و امیدوار داشتند.به‌عنوان مثال، پس از حادثه هجوم عوامل رژیم شاه به مدرسه فیضیه، امام (ره) نه‌تنها مأیوس نشدند، بلکه با جملاتی نظیر: «این‌ها می‌روند، شما می‌مانید. ایستادگی کنید، این‌ها باطل‌اند»، به مردم امید می‌دادند.
روحیه خستگی‌ناپذیر ایشان نیز مثال‌زدنی بود. نقل‌قولی معروف از امام وجود دارد که خطاب به اطرافیانشان، وقتی آن‌ها از خستگی شکایت می کردند امام راحل می‌فرمودند: «من از همه شما اولی به خسته شدن هستم». این جمله را نه برای گله، بلکه برای نشان دادن عزم راسخشان می‌گفتند؛ اینکه خودشان خسته نمی‌شوند و انتظار دارند دیگران هم پا به پای ایشان بایستند.
در سال‌های دفاع مقدس هم همین ویژگی‌ها باعث شد امام (ره) بتواند رهبری بی‌نظیر جبهه‌ها را با پیام‌های الهام‌بخش، هدایت‌های راهبردی و موضع‌گیری‌های دقیق به عهده بگیرد و حتی جلوی برخی حرکات انحرافی داخلی و خارجی را بگیرد.
بلاغ: سخن یا خاطره‌ای از امام خمینی (ره) هست که برای شما جنبه‌ای خاص و الهام‌بخش داشته باشد؟ دلیل ماندگاری آن در ذهن شما چیست؟
خداوردی: بله، برای من همیشه نطق تاریخی امام در خرداد ۱۳۴۲ الهام‌بخش بوده است. زمانی که فضای ایران، تحت سلطه کامل ساواک و نفوذ اسرائیل قرار داشت و حتی ذکر نام رژیم صهیونیستی می‌توانست برای افراد، حکم مرگ یا زندان داشته باشد، امام خمینی (ره) با صراحت تمام، پرده از ماهیت صهیونیسم برداشتند.در این نطق فرمودند که ساواک به برخی اهل منبر هشدار داده است که سه موضوع را خط قرمز بدانند: ۱. درباره شاه سخن نگویند ۲. با اسرائیل کاری نداشته باشند ۳. و نگویند دین در خطر است.
امام (ره) در همان سخنرانی، هر سه را زیر پا گذاشت: هم به شاه تاخت، هم اسرائیل را افشا کرد، و هم مردم را متوجه خطراتی کرد که دین و اسلام را تهدید می‌کرد. این سخن در صحیفه امام، جلد اول، صفحات ۲۴۳ تا ۲۴۴ آمده است. برای من، این صراحت لهجه و شجاعت در گفتن حقیقت در تاریک‌ترین دوران‌ها، نماد اصیل رهبری دینی است.
امروز اگر قرار باشد سیره امام خمینی (ره) را در یک جمله خلاصه کنیم، می‌توان گفت: «ایمان راسخ، شجاعت بی‌حد، و اخلاص بی‌پایان». او نه فقط رهبر یک انقلاب، بلکه الگوی یک زندگی توحیدی بود. جوانان ما اگر به دنبال الگویی الهام‌بخش برای زندگی فردی و اجتماعی خود هستند، باید سیره امام را بخوانند، نه در قالب شعار، بلکه در مقام عمل.
بلاغ: در شرایط کنونی کشور، کدام ابعاد فکری و عملی امام خمینی (ره) را کارآمدتر و قابل استفاده‌تر می‌دانید؟
خداوردی: بی‌تردید تأکید حضرت امام بر اصولی چون استقلال، عدالت اجتماعی، حمایت از مستضعفان و وحدت اسلامی، از جمله بنیان‌هایی است که امروز نیز می‌تواند راهگشا باشد. مثلاً در عرصه سیاست خارجی و مذاکرات پیش‌رو، پایبندی به اصل استقلال و حفظ تمامیت ارضی کشور باید در اولویت قرار گیرد، همان‌طور که امام بر آن تأکید داشتند.
در سطح داخلی نیز، عدالت اجتماعی باید شالوده‌ی سیاست‌گذاری‌ها و رفتار حاکمیت با مردم باشد. امام همواره یادآور می‌شدند که فلسفه‌ی حکومت اسلامی، حکومت مستضعفان بر مستکبران است و مردم در رأس این حکومت قرار دارند. در نهایت، رمز موفقیت حکومت جهانی اسلام را وحدت امت اسلامی می‌دانستند. این آموزه‌ها، نه صرفاً در گذشته، بلکه امروز نیز قابلیت اجرایی و الهام‌بخشی دارند.
بلاغ: در مسیر معرفی صحیح شخصیت و آرمان‌های امام خمینی (ره) به جامعه، با چه چالش‌هایی مواجه هستیم؟
خداوردی: چالش‌ها در این زمینه متعدد و متنوع‌اند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تحریف رسانه‌ای و تاریخی است. برخی جریان‌های سیاسی و رسانه‌ها با ارائه تصویری ناقص یا مخدوش از امام، مانع درک صحیح از آرمان‌های ایشان می‌شوند.
شکاف نسلی و تحولات فرهنگی نیز نقش مؤثری دارند. متأسفانه کوتاهی برخی متولیان فرهنگی باعث شده نسل جوان به اندازه لازم با سیره و اندیشه‌های امام آشنا نشوند. این شکاف باعث شده مفاهیم انقلاب و ارزش‌های آن برای نسل امروز کمتر ملموس باشد، در حالی‌که اگر به‌درستی تبیین شوند، می‌توانند پاسخگوی بسیاری از نیازهای فکری و هویتی آنان باشند.
از دیگر چالش‌ها، فقدان منابع آموزشی جذاب و جامع است. متون آموزشی ما در حوزه امام‌شناسی یا بسیار رسمی‌اند یا از جذابیت کافی برای نسل امروز برخوردار نیستند. همچنین کم‌کاری در تولید محتواهای رسانه‌ای و مستندهای علمی نیز به این وضعیت دامن زده است.
نکته دیگری که نباید نادیده گرفت، بی‌توجهی به ابعاد عرفانی و فلسفی شخصیت امام است. در حالی که امام خمینی (ره) متفکری با دیدگاه‌های عرفانی و فلسفی عمیق بود و کتاب‌هایی نظیر چهل حدیث او گواه این موضوع‌اند، اما در رسانه‌ها و محافل عمومی کمتر به این جنبه‌ها پرداخته شده است. این در حالی است که این بخش از اندیشه امام می‌تواند در هدایت فکری و اخلاقی جامعه نقش مهمی ایفا کند.
بلاغ: با توجه به شرایط کنونی، چگونه می‌توان از اندیشه‌های امام در رفع مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بهره گرفت؟
خداوردی: این سؤال به‌درستی سه حوزه مهم و مؤثر را دربرمی‌گیرد. پاسخ به آن مستلزم نگاهی جامع به منظومه فکری امام است که می‌تواند در هر سه حوزه راهگشا باشد.
۱. حوزه اقتصادی:
امام خمینی (ره) بر عدالت اقتصادی، خودکفایی و حمایت از اقشار محروم تأکید داشت. امروز می‌توان با بهره‌گیری از همین مبانی به تقویت اقتصاد مقاومتی، کاهش وابستگی به واردات و حمایت از تولید داخلی پرداخت. همچنین، توزیع عادلانه منابع و کاهش فاصله طبقاتی با استفاده از سیاست‌های حمایتی، می‌تواند در راستای اهداف ایشان باشد.
۲. حوزه فرهنگی:
در این زمینه، اندیشه‌های امام ناظر بر احیای ارزش‌های اسلامی و اخلاقی است. تقویت هویت ملی و دینی از طریق آموزش و رسانه‌ها، مبارزه با تهاجم فرهنگی، و ترویج سبک زندگی اسلامی و ساده‌زیستی از جمله محورهایی است که باید جدی گرفته شود.
۳. حوزه اجتماعی:
امام بر مشارکت مردمی و عدالت اجتماعی تأکید ویژه‌ای داشت. افزایش نقش مردم در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی، حمایت از مستضعفان، ایجاد فرصت‌های برابر، و تقویت وحدت ملی از مهم‌ترین راهکارهایی هستند که می‌توانند بر مبنای اندیشه‌های ایشان، راه‌حل مناسبی برای چالش‌های امروز جامعه باشند.
در مجموع، اگر این اصول به‌درستی اجرا شوند، می‌توان امیدوار بود که بسیاری از مشکلات ریشه‌ای کشور در حوزه‌های مختلف با پشتوانه‌ای فکری و بومی برطرف گردد.
اگرچه فاصله نسلی و تحولات فرهنگی ممکن است درک اندیشه‌های امام خمینی (ره) را برای نسل جوان دشوار کرده باشد، اما این اندیشه‌ها همچنان با ظرفیت بالا برای پاسخگویی به نیازهای امروز کشور، قابل احیا و اجرا هستند. به طور خلاصه راه حل در استفاده هوشمندانه از ابزارهای نوین آموزشی، رسانه‌های دیجیتال، و تقویت روایت‌های دقیق و غیرتحریف‌شده از شخصیت امام است؛ روایتی که اگر به‌درستی منتقل شود، می‌تواند نه‌تنها حافظ مسیر انقلاب، بلکه چراغ راهی برای آینده باشد.
بلاغ: دکتر خداوردی، اگر بخواهیم پیام اصلی امام خمینی (ره) را برای نسل جوان امروز بازخوانی کنیم، چه نکاتی در اولویت قرار می‌گیرد؟
خداوردی: امام خمینی (ره) اسلام ناب محمدی را احیا کرد و بر مفاهیمی چون استقلال، عزت و مقاومت تأکید داشت. ایشان همواره می‌فرمودند که جوانان باید آگاه، متعهد و مسئولیت‌پذیر باشند و در برابر ظلم و استکبار ایستادگی کنند. از همین رو، آموزش صحیح، ترویج فرهنگ مقاومت و استفاده هوشمندانه از رسانه‌ها از مهم‌ترین راه‌های نهادینه‌سازی آرمان‌های ایشان در جامعه به‌ویژه در میان نسل جوان است.
بلاغ: چه روش‌ها و ابزارهایی برای این انتقال مؤثرتر هستند؟
خداوردی: راهکارها متعددند و باید هم‌افزایی داشته باشند. در حیطه آموزش و پژوهش، تدوین دروس دانشگاهی و محتوای آموزشی درباره اندیشه‌های امام بسیار مهم است. همچنین، نشست‌های علمی برای تحلیل ابعاد فکری و عملی شخصیت ایشان می‌تواند مؤثر باشد. در حوزه رسانه، تولید مستند، فیلم و برنامه‌های تحلیلی درباره زندگی و آرمان‌های امام (ره) و استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی در انتشار سخنان و دیدگاه‌های ایشان، به‌ویژه با زبان جوانان امروز، بسیار راهگشا است.
در کنار این‌ها، فعالیت‌های فرهنگی همچون برگزاری مسابقات، همایش‌ها، ایجاد مراکز مطالعاتی، و الگوسازی عملی از شخصیت امام به عنوان نمونه‌ای از ساده‌زیستی،عدالت‌خواهی و شجاعت، نقش کلیدی دارد. تشویق جوانان به مطالعه وصیت‌نامه و آثار امام (ره) هم می‌تواند حلقه اتصال فکری میان نسل‌ها باشد.
بلاغ:نقش نهادهایی چون آموزش و پرورش، رسانه‌ها و خانواده‌ها را در این میان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خداوردی: این سه نهاد، ستون‌های اصلی انتقال مفاهیم فرهنگی‌اند. نهادهای آموزشی باید اندیشه‌های امام را در قالب دروس رسمی و پژوهش‌های علمی تبیین کنند؛ مثلاً تدوین کتب درسی درباره شخصیت و آرمان‌های ایشان یا ایجاد مراکز مطالعاتی برای تحلیل نقش امام در تحولات اجتماعی و سیاسی کشور رسانه‌ها نیز باید با تولید برنامه‌های مستند و تحلیلی، ساخت فیلم‌ها و استفاده از بسترهای نوین مثل پادکست و شبکه‌های اجتماعی، پیام امام را به زبان امروزی بازگو کنند.اما نقش خانواده‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته در حالی که خانواده نخستین محیط تربیتی است. مطالعه و معرفی آثار امام خمینی (ره) در محیط خانواده، تشویق فرزندان به مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مرتبط با اندیشه‌های ایشان، و ایجاد فضای گفت‌وگو در خانه درباره آرمان‌های امام، اقداماتی هستند که خانواده‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم انجام دهند.
بلاغ: به نظر شما، برای تبدیل امام خمینی (ره) به یک الگوی الهام‌بخش برای جوانان، چه باید کرد؟
خداوردی: شناخت امام (ره) باید همه‌جانبه باشد؛ هم فکری، هم اخلاقی، هم عملی. شجاعت، ساده‌زیستی، عدالت‌خواهی، ایستادگی در برابر ظلم، و رهبری خردمندانه ایشان، همگی می‌توانند الگویی کارآمد برای نسل امروز باشند. اما این الگوسازی نیازمند ابزار مناسب است.ایجاد دوره‌های آموزشی در دانشگاه‌ها، تدوین کتاب‌ها و مقالات جذاب و امروزی درباره سبک زندگی و اندیشه‌های امام (ره)، تولید پادکست و برنامه‌های گفت‌وگو محور، همگی در راستای تبیین شخصیت ایشان مؤثرند.از سوی دیگر، بهره‌گیری از هنر، ادبیات، شعر و موسیقی در قالب‌های نوین می‌تواند تأثیرگذارتر از هر متن مکتوبی باشد. نمایشگاه‌های فرهنگی، ترجمه آثار امام به زبان‌های دیگر، و برگزاری نشست‌های بین‌نسلی برای انتقال تجربه‌ها نیز از جمله اقداماتی هستند که باید مورد توجه متولیان فرهنگی قرار گیرد.
بلاغ: سخن پایانی؟
خداوردی: با نگاهی به تجربه‌ام در ارتباط با نسل جوان در دانشگاه، معتقدم اگر این روش‌ها به‌درستی اجرا شوند، می‌توان پیام امام خمینی (ره) را به‌درستی به نسل امروز منتقل کرد. نسلی که اگر ارتباطی عمیق و درست با آرمان‌های انقلاب اسلامی پیدا کند، می‌تواند ادامه‌دهنده‌ی همان راهی باشد که امام خمینی (ره) آغازگر آن بود.
گفتگو: محمدعلی جوربنیان